Kæru leiðsögumenn, hér er grein sem birtist í Morgunblaðinu í dag, mánudaginn 21. febrúar.

„Leiðsögumaður er sá sem leiðsegir ferðamönnum á því tungumáli sem honum er falið og túlkar menningar- og náttúruminjar/arfleifð tiltekins svæðis. Viðkomandi leiðsögumaður hefur að jafnaði sérþekkingu á svæðinu og er hæfni hans viðurkennd af viðeigandi yfirvöldum.“  Svo segir í skýrslu starfshóps á vegum Leiðsagnar, Atvinnu-, ferðamála- og nýsköpunarráðuneytisins og fleiri aðla sem kom út í maí á síðasta ári, en starfshópnum var ætlað að koma með tillögur til að að styrkja og efla menntun og starfsþjálfun leiðsögumanna með áherslu á neytendavernd, náttúruvernd og öryggi. Þar segir ennfremur: „Leiðsögumenn gegna lykilhlutverki í upplifun ferðamanna af landi og þjóð. Því skiptir menntun þeirra og þjálfun miklu. Í starfi sínu hafa þeir ekki einungis áhrif á upplifun og öryggi ferðamannanna heldur einnig á jafnvægið á milli verndunar íslenskrar náttúru og hagnýtingar, þeir geta með framlagi sínu lagt sitt af mörkum í átt að sjálfbærri þróun atvinnugreinarinnar.“

Skemmtilegt ábyrgðarstarf

Leiðsögumenn bera því mikla ábyrgð og til að geta axlað hana þurfa þeir að vera menntaðir og þjálfaðir til að fást við krefjandi verkefni, stundum við erfiðar aðstæður. Veður og aðstæður í íslenskri náttúru geta breyst á svipstundu og allir sem vinna þjónustustörf vita að fólk er afar mismundandi og menningarmunur verulegur. Einmitt þetta gerir það að verkum að starf leiðsögumannsins er í senn krefjandi og gefandi.

Ástæðan fyrir því að ég  rifja upp það sem sumum kann að vera almælt tíðindi er sú að í dag fagna leiðsögumenn um heim allan deginum sínum. Alþjóðasamband leiðsögumanna hefur nefnilega fagnað degi leiðsögumanna 21. febrúar ár hvert frá árinu 1990. Tilgangurinn með þessum degi er að vekja athygli á mikilvægi leiðsögumanna um heim allan en það felst einkum í fimm meginatriðum. Fræðslu, skemmtun, öryggi, náttúruvernd og neytendavernd.

Fimmtugsafmæli Leiðsagnar

Leiðsögn, félag leiðsögumanna, var stofnað árið 1972 til að efla samtakamátt og fagmennsku innan stéttarinnar og því fagnar félagið fimmtugsafmæli síðar á þessu ári. Eins og allir vita hefur ferðaþjónustan gerbreyst á þessum fimm áratugum, vaxið úr því að vera jaðargrein yfir hásumarið upp í það að vera einn af burðarásum íslensks atvinnulífs allt árið. Hér áður fyrr var starf leiðsögumannsins gjarna sumarvinna kennara, en undanfarinn áratug eða lengur hefur ferðaþjónustan verið meginlifibrauð hundruða leiðsögumanna mestallt eða allt árið. Nú eru félagar í Leiðsögn hátt í átta hundruð. Flestir leiðsögumenn eru faglærðir og bera sérstakan skjöld á sér því til sönnunar, hafa háskólanám að baki auk sérnáms (bóklegs og verklegs) í leiðsögn og eru konur í meirihluta.

Viðkvæmt blóm

Ferðaþjónustan er viðkvæmt blóm, enda fer fólk skiljanlega ekki í frí til staða þar sem það getur ekki verið visst um eigið öryggi eða heilsu. Það höfum við séð glögglega um allan heim undanfarin misseri þar sem veitingastaðir og hótel hafa staðið hálftóm. En nú þegar pestin sem herjað hefur á mannkynið er vonandi að láta undan síga mun ferðaþjónustan taka vel við sér og allt bendir til að Ísland sé ofarlega á  óskalista væntanlegra ferðamanna. Fólk er farið að þrá ferðalög á ný en ferðamynstrið mun mjög líklegra breytast, verða vistvænna, hægara, vandaðra og menningarlegra. Og ég spái því einnig að ferðamennirnir verði enn kröfuharðari en áður og láti hvorki bjóða sér fúsk né viðvaningshátt.

Við leiðsögumenn, framlínufólkið í ferðaþjónustunni, hlökkum til að þróa ferðaþjónustuna í takt við nýja tíma og vinna ásamt yfirvöldum, Samtökum ferðaþjónustunnar, Ferðamálastofu og fleiri lykilaðilum í ferðaþjónustunni að endurreisn þessarar lykilatvinnugreinar á næstu misserum og árum.

Friðrik Rafnsson, formaður Leiðsagnar, stéttarfélags Leiðsögumanna

Kæru leiðsögumenn.

Samkvæmt nýjustu fréttum virðist pestin illskæða vera heldur að gefa eftir. Gangi það eftir ætti lífið aftur að verða orðið nokkuð eðlileg með vorinu og í ljósi þessa ætla yfirvöld létta sóttvörnum í áföngum. Það kveikir þá von að ferðaþjónustan taki vel við sér og samkvæmt núverandi spám gæti ferðamannafjöldinn farið yfir milljónina þetta árið, en ferðamenn voru um sjö hundruð þúsund í fyrra. Við getum því leyft okkur að vera nokkuð bjartsýn og farið að hlakka til að komast aftur á kreik með okkar góðu erlendu gesti.

Stjórn Leiðsagnar ákvað að halda heils dags vinnufund þann 17. janúar síðastliðinn til að ræða ýmis hagsmunamál leiðsögumanna og leggja línurnar fyrir árið. Fundurinn var afar árangursríkur og verður fundargerðin birt á vef félagsins innan tíðar.

Meðal efnis var vinna við að uppfæra siðareglur Leiðsagnar. Drög að þeim liggja fyrir og þau hafa fengið umfjöllun hjá samstarfsaðila félagsins í þessu máli, Siðfræðistofnun Háskóla Íslands. Stjórnin vinnur þær nú áfram, kynnir þær á félagsfundi sem áætlað er að halda þegar aðstæður vegna pestarinnar leyfa það og loks verða þær lagðar fyrir næsta aðalfund til umræðu og vonandi samþykktar. Það er afar mikilvægt að þær séu skýrar og ferlar traustir, ekki síst í viðkvæmum málum eins og kynferðislegri áreitni.

Vinna Lagabreytinganefndar er komin á fulla ferð, nefndin er að fara yfir þær lagabreytingatillögur sem bárust fyrir síðasta aðalfund, setja saman drög að tillögu sem vonandi verða til bóta fyrir alla félagsmenn. Þau verða kynnt félagsmönnum og óskað eftir breytingatillögum og loks verður lokatillaga lögð fyrir aðalfund sem haldinn verður í apríl ef aðstæður leyfa.

Það er mér sérstök ánægja að tilkynna að launareiknivél sú sem hefur verið í smíðum um nokkurt skeið er nú tilbúin og er aðgengileg á vefsíðu félagsins, https://www.touristguide.is/ , svæði sem nefnist Félagavefur efst í hægra horninu. Þar geta fullgildir félagsmenn skráð sig inn með rafrænum skilríkjum með farsíma eða öðrum tölvubúnaði (líkt og þegar kosið var á síðasta aðalfundi), slegið inn ýmsar forsendur og fengið út hvað þeim ber að fá greitt í laun ásamt launatengdum gjöldum, hvort sem viðkomandi er launþegi eða verktaki.

Það er mikilvægt að hlusta á raddir félagsmanna. Skrifstofunni og einstökum stjórnarmönnum berast fjölmargar fyrirspurnir og ábendingar og er reynt að svara þeim eftir föngum. Til að sýna þessa stefnu enn betur í verki mun ég verða með síma- og viðtalstíma á næstunni og verður sá fyrsti fimmtudaginn 10. febrúar frá kl. 11-13. Fólk getur þá pantað tíma fyrirfram á skrifstofunni í síma 588.86.70 eða sent mér póst á This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.. Símanúmer í símatímanum er 772.55.59. Ég hvet félagsmenn eindregið til að hafa samband við mig á þessum tíma, hvort sem það varðar málefni félagsins eða starf þeirra sem leiðsögumanna. Farið verður með öll erindi sem trúnaðarmál.

Ég minni loks félagsmenn á að greiða fagdeildargjöldin sem nú hafa verið send í heimabanka fyrir næstu mánaðarmót (gjalddagi) og tryggja jafnframt að vinnuveitendur ykkar greiði félagsgjöld til Leiðsagnar. Fagdeildargjaldið og stéttarfélagsgjöldin veita félagsmönnum ýmis réttindi, aðgang að fræðslu og þjónustu félagsins, þetta eru tekjulindir Leiðsagnar og gera okkur leiðsögumönnum kleift að efla okkur og styrkja á margvíslegan hátt, faglega og félagslega.

Kærar kveðjur,

Friðrik Rafnsson

formaður Leiðsagnar-stéttarfélags leiðsögumanna.

Fyrir nokkrum árum kom hingað til lands einn af merkustu rithöfundum hins frönskumælandi heims, Patrick Chamoiseau. Hann er frá eyjunni Martinique í Karíbahafinu, stað sem einkennist af fallegu landslagi, bláum sjávarlónum og pálmatrjám og er því afar vinsæl meðal ferðamanna, einkum Frakka, enda er eyjan í þeirra eigu og íbúar hennar tala kreólsku og frönsku. Fyrir okkur hér á norðurhjara veraldar er slík eyja auðvitað nánast Paradís og vissulega mun hún vera það, en rétt eins og hér geta náttúruöflin minnt hressilega á sig því hvirfilbylir eru árvissir atburðir og þar er einnig virkt eldfjall, La Montagne Pelée, þar sem gríðarlegt sprengigos varð árið 1902 með þeim afleiðingum að fimmtungur íbúanna lést, eða um þrjátíu þúsund manns. Íbúar þessarar eldfjallaeyju hafa því gengið í gegnum miklar náttúruhamfarir sem hafa mótað menningu þeirra og sögu rétt eins og við þekkjum hérlendis. En fleira tengir okkur saman, til dæmis sagnamenningin.

Sagnabrunnar

Ég var svo heppinn að fá að skreppa með Chamoiseau í nokkrar ferðir um landið okkar og þá sem endranær var áhugavert að heyra hvað vakti helst athygli hins erlenda gests. Mér er minnisstætt að hann tók meðal annars eftir enn einu atriði sem tengir saman eyjarnar tvær, Ísland og Martinique. Þar eins og hér er fátt um glæsilegar hallir, kastala og kirkjur frá ýmsum tímum eins og sjá má í Frakklandi og um alla Evrópu, mannvirki sem búa yfir merkri sögu. Á Martinique eins og hér er hins vegar aragrúi náttúrufyrirbæra, fjöll, fossar, uppsprettur, klettar og klungur sem tengjast sögum. Yfirlætislausir sögustaðir eða sagnabrunnar í orðsins fyllstu merkingu. Sögur sem sprottnar eru af þessum stöðum hafa verið sagðar mann fram af manni. Munnlega geymdin gæddi þá lífi öldum saman og gerir enn, jafnvel eftir að sumar þessara sagna voru skráðar á bækur. Staður kveikti frásögn og gerir enn.

Skapandi ferðamennska

Enda þótt við höfum mun lengri rithefð en íbúar Martinique er þetta að mörgu leyti ekki ósvipað hér og þar. Við státum vissulega af nokkrum myndarlegum mannvirkjum en sagnamennskan er engu að síður undirstaða menningar okkar. Það er vissulega gaman og fallegt að aka til dæmis um Borgarfjörðinn, Skagafjörðinn og Fljótshlíðina, en sá leiðsögumaður sem fer þar um með hóp af ferðamönnum án þess að minnast til dæmis á Eglu, Grettlu og Njálu er sannarlega ekki að standa sig. Og alltaf er gaman að segja frá manninum sem komst undan óvinum sínum með því að fara á handahlaupum upp á Eiríksjökul, frá Bárði Snæfellsás, hóffari Sleipnis sem við köllum Ásbyrgi, dröngum sem eru leifar af tröllum sem urðu að steini, o.s.frv. Flestir leiðsögumenn rekja frásagnir úr Íslendingasögunum og þjóðsögunum en útskýra einnig jarðfræðina og tvinna þannig saman skemmtun og fróðleik. Sagnamennskan er hlut af menningararfi okkar og snar þáttur í því sem stundum er kallað menningartengd ferðamennska. Það mætti jafnvel ganga lengra og kalla þetta skapandi ferðamennsku.

Samspil náttúru og menningar

Talið er að um áttatíu prósent erlendra ferðamanna komi hingað til lands til að skoða náttúruna og njóta hennar. Um tuttugu prósent koma hingað vegna menningarinnar. Ég leiðsegi til dæmis mestmegnis frönskum eða frönskumælandi ferðamönnum. Náttúran, frelsið og víðáttan er vissulega aðal aðdráttaraflið, en langflestir þessara ferðamanna hafa aukinheldur lesið bækur eftir Arnald Indriðason, Auði Övu Ólafsdóttur, Jón Kalman Stefánsson eða Ragnar Jónasson, séð íslenskar kvikmyndir eða sjónvarpsþætti og/eða sótt tónleika með Björk, Sigurrós, Barða Jóhannssyni, o.s.frv.

Gæfuspor fyrir land og þjóð

Menningin er því snar þáttur í því að fólk ákveður að koma hingað, skoða landið og kynnast þessari undarlegu eyþjóð. Hingað komið hefur það mjög marga góða valkosti í menningarmálum en ég held að við gætum gert enn betur í að tvinna saman menningu og náttúru, leggja jafnvel meiri áherslu á menninguna sem slíka og sinna menningarsinnuðum ferðamönnum enn betur. Í því liggja gríðarleg sóknarfæri fyrir ferðaþjónustuna um land allt. Fjölmargar skýrslur hafa verið skrifaðar um þetta efni á vegum ríkis og sveitarfélaga undanfarna áratugi og ýmislegt gott hefur verið gert. En betur má ef duga skal nú þegar ferðaþjónustan fer vonandi að rétta aftur úr kútnum. Því fagna ég sérstaklega að ríkisstjórnin skuli hafa ákveðið að setja menningar- og ferðamál undir eitt ráðuneyti sem nú er í mótun. Vonandi er það gæfuspor fyrir land og þjóð. Loks vil ég óska ráðherra, Lilju Alfreðsdóttur, innilega til hamingju með embættið, óska henni velfarnaðar og lýsi áhuga okkar leiðsögumanna, framlínufólksins í ferðaþjónustunni, á að leggja okkar af mörkum við mótun og framkvæmd stefnu sem felst í aukinni áherslu á menningarknúna ferðaþjónustu. 

Friðrik Rafnsson, formaður Leiðsagnar-stéttarfélags leiðsögumanna.

(Grein þessi birtist í Fréttablaðinu fimmmtudaginn 10. janúar 2022.)